Theo dự kiến, dự án luật này sẽ được trình Quốc hội thảo luận và thông qua theo trình tự rút gọn tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV (dự kiến diễn ra vào tháng 10/2025).

Bỏ tử hình với các tội danh ít áp dụng

Tại tờ trình gửi kèm dự thảo, Bộ Công an cho biết sẽ thay thế hình phạt tử hình bằng án tù chung thân không xét giảm án đối với 5 tội danh sau:

1. Hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân (Điều 109)

2. Phá hoại cơ sở vật chất – kỹ thuật của nước CHXHCN Việt Nam (Điều 114)

3. Sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, phòng bệnh (Điều 194)

4. Vận chuyển trái phép chất ma túy (Điều 250)

5. Phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược (Điều 421)

Ngoài ra, ba tội danh khác cũng được đề xuất bãi bỏ án tử hình và thay thế bằng tù chung thân không giảm án, gồm:

6. Gián điệp (Điều 110)

7. Tham ô tài sản (Điều 353)

8. Nhận hối lộ (Điều 354)

Như vậy, trong tổng số 18 tội danh có khung hình phạt tử hình theo quy định hiện hành, dự thảo luật đề xuất loại bỏ hình phạt cao nhất với 8 tội – chiếm 44,44%.

Căn cứ và lý do sửa đổi

Đề xuất này được xây dựng trên cơ sở Đề án do Đảng ủy Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao trình Bộ Chính trị, theo hướng từng bước thu hẹp phạm vi áp dụng án tử hình và tăng cường các biện pháp thay thế mang tính răn đe.

Bị cáo Trương Mỹ Lan. Ảnh: Hoàng Triều

Theo Bộ Công an, một số tội danh dù quy định mức án tử hình nhưng thực tiễn xét xử thời gian qua rất hiếm hoặc không áp dụng. Ví dụ như các tội: hoạt động nhằm lật đổ chính quyền, phá hoại cơ sở vật chất – kỹ thuật quốc gia, sản xuất hàng giả là thuốc chữa bệnh, tham ô tài sản, nhận hối lộ...

Ngoài ra, việc lượng hóa các khung hình phạt trong một số tội – như tội danh về ma túy – hiện còn rộng, gây khó khăn cho việc định tội và tuyên án. Một ví dụ điển hình là các tội liên quan đến ma túy như sản xuất, vận chuyển, mua bán trái phép chất ma túy đều có thể áp dụng từ 20 năm tù đến tử hình nếu tang vật từ 100g trở lên.

Bộ Công an cũng dẫn thực tiễn xét xử để minh chứng rằng, trong nhiều trường hợp, tội phạm dù bị khởi tố với tội danh có thể tử hình nhưng lại không bị tuyên mức án này.

Bối cảnh pháp lý hiện hành

Điều 40 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) quy định: tử hình là hình phạt đặc biệt, chỉ áp dụng với những tội phạm đặc biệt nghiêm trọng như xâm phạm an ninh quốc gia, tính mạng con người, tội phạm về ma túy, tham nhũng và các tội nguy hiểm khác.

Pháp luật cũng nêu rõ một số đối tượng không áp dụng hoặc không thi hành án tử hình, gồm: người dưới 18 tuổi khi phạm tội, phụ nữ đang mang thai hoặc nuôi con dưới 36 tháng, người đủ 75 tuổi, và người bị kết án tử hình về tội tham ô hoặc nhận hối lộ nếu đã khắc phục hậu quả và có hành vi hợp tác đặc biệt với cơ quan chức năng.

Danh sách 18 tội hiện hành có khung tử hình:

1. Phản bội Tổ quốc

2. Hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân

3. Gián điệp

4. Bạo loạn

5. Khủng bố chống chính quyền nhân dân

6. Phá hoại cơ sở vật chất – kỹ thuật

7. Giết người

8. Hiếp dâm người dưới 16 tuổi

9. Sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh

10. Sản xuất trái phép chất ma túy

11. Vận chuyển trái phép chất ma túy

12. Mua bán trái phép chất ma túy

13. Khủng bố

14. Tham ô tài sản

15. Nhận hối lộ

16. Phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược

17. Chống loài người

18. Tội phạm chiến tranh
    
    PV Tổng Hợp